Wat zeg je tegen iemand die ernstig ziek is? Je weet niet wat je moet zeggen en bent misschien bang om iemand aan het huilen te maken. Je wilt degene niet aan de vervelende dingen herinneren als je hem of haar in redelijke staat op straat ziet. Veel mensen vinden dit lastig en vaak wordt de patiënt zelfs ontweken. En dat is jammer! Wat kun je wel zeggen of schrijven?
Ik wil een kaart schrijven
Wat je iemand op een kaartje schrijft is eigenlijk een deel van wat je iemand zegt als je die persoon tegenkomt. Daarom bespreken we eerst wat je tegen de zieke kunt zeggen. Ook al wil je een kaartje schrijven, dan is het toch handig om onderstaande informatie even door te lezen. Je kunt je dan wat beter voorstellen hoe de zieke zich waarschijnlijk voelt en dat maakt het al makkelijker om je in hem/haar te verplaatsen en je eigen gedachten op te schrijven. Helemaal onderaan vind je tips speciaal voor het schrijven van een kaart.
Ik ga een brief schrijven
Ga je een brief schrijven, dan is dat eigenlijk alsof je een gesprek voert met de zieke. Enkel kan die op dat moment niet terug praten. Het lijkt geen dialoog, geen gesprek van twee mensen, maar een monoloog, een gesprek vanuit een persoon. Maar dat is niet erg. Je kunt vragen stellen in je brief. Zo van ‘Ik probeer me voor te stellen hoe het voor je is. Ik zou zelf zo van slag zijn om te horen dat ik kanker heb. Had jij dat ook?’. Het antwoord komt later wel. De zieke voelt zich in ieder geval gehoord. Het geeft een prettig idee dat jij je hebt proberen te verplaatsen in de situatie. Eigenlijk wordt de monoloog dan toch nog een dialoog!
Ontwijken en niets zeggen
Veel mensen gaan een zieke compleet ontwijken. Ze weten niet hoe ze zich moeten gedragen en wat ze moeten zeggen. Het is gedrag wat ze niet willen doen, maar ze weten gewoon niet wat ze anders moeten. En dat is heel erg jammer. Want een zieke heeft hulp nodig, sociaal, praktisch, afleidend. Of zelfs maar het weten dat een ander aan hem/haar denkt geeft een fijn en blij gevoel in slechte situaties. Niet doen dus! Lees verder voor wat je dan wel kunt doen en zeggen.
Groot houden, oppeppen, komt wel goed
Een andere ‘fout’ die je kunt maken is het bagatelliseren. Zeggen dat je zeker weet dat het weer goed komt, zeggen het valt wel mee want die-en-die heeft nog iets veel ergers, zeggen dat de zieke dat-en-dat moet doen om er maar niet aan te denken. Alsof je een knopje om kunt draaien zodat je er gewoon niet meer aan denkt. Bovendien: op bepaalde momenten moet de zieke toch over de ziekte nadenken: over een onderzoek of operatie en welke voorbereidingen hij hiervoor moet treffen, over het inschakelen van huishoudelijke hulp, en nog veel meer. Er maar niet over nadenken is dus niet echt aan de orde. Afleiding is iets anders, daar komen we later op terug.
Zeggen dat je niet weet wat je moet zeggen
De eerste reactie als je hoort dat iemand ernstig ziek is, is ongeloof. Je bent met stomheid geslagen. Je ziet het als een probleem dat je niet weet wat je moet zeggen. Maar ook dat kan je zeggen. De zieke heeft hoogstwaarschijnlijk hetzelfde gereageerd bij het horen van de diagnose. Bij het horen dat je heel ernstig ziek bent en misschien wel dood gaat wordt de grond onder je weggeslagen. Nu jij als ‘buitenstaander’ het nieuws hoort, heb je eigenlijk dezelfde reactie. Maar dat kun je gewoon zeggen tegen de zieke! Juist door het te zeggen voelt de zieke zich gesterkt in zijn gevoel. Immers: ‘gedeelde smart is halve smart’. Zeg het dus maar gewoon.
Hoe gaat het nu met je?
Bovendien is “Ik weet niet wat ik moet zeggen” als eerste zin vaak de opening voor een gesprek wat vanzelf op gang komt. Daarna kun je vragen: hoe gaat het nu dan met je? Omdat je deze vraag stelt nadat je gezegd hebt dat je werkelijk niet weet wat je moet zeggen weet de ander dat je vraag niet de algemene “Hé, hoe is het” vraag is, maar dat je werkelijk geïnteresseerd bent en de verhalen over de onderzoeken, behandelingen en onzekerheid ook aankunt.
Doe maar gewoon, zoals altijd
Ga vooral niet anders doen dan je gewoon doet. Laat merken dat je bezorgd bent, maar overdrijf niet. Ga niet enorm attent en lyrisch doen over hoe erg je het vindt. Gedraag je niet anders. Overstelp de persoon niet met bla-bla praat maar luister vooral als je merkt dat de persoon zelf wel wat te vertellen heeft. Veel mensen gaan zich anders gedragen in zo’n situatie, door onzekerheid. Merk je dat je dat ook doet, haal dan het beeld voor ogen zoals jullie relatie altijd was. Waarschijnlijk vriendschappelijk, attent, luisterend naar elkaar. Gedraag je vanuit dat beeld gewoon zoals het altijd was, niet anders.
Geen advies maar luisterend oor
Wij westerlingen houden van adviezen geven. Een probleem vraagt om een oplossing. Zo is het ook in een gesprek. We gaan zelfs zover dat we zeggen “Oh heb je dat probleem? Dan moet je… Waarna het goedbedoelde advies komt, dat door het woordje ‘moeten’ klinkt als een bevel. Hoe beter je elkaar kent, des te beter kan je dat woordje ‘moeten’ plaatsen en zal het je vaak niet eens opmerken. In het geval van een zieke is het beter om eerst te luisteren. De zieke heeft vaak genoeg te vertellen. Bij de indringende ervaringen van diagnose en behandelingen en het bijbehorende gevoel dat je leven op zijn grondvesten staat te schudden heeft diegene meestal genoeg van zich af te praten. Want praten heeft ook een functie van verwerken. En gedeelde smart is ook nog halve smart.
Ook jouw verhalen zijn gewenst
De zware belevenissen van de zieke lijken in het niet te vallen bij jouw dagelijkse belevenissen en beslommeringen. Dat jouw wasmachine kapot ging lijkt volstrekt niet meer belangrijk in vergelijking tot de chemokuur van de patiënt. Maar juist jouw dagelijkse dingen zijn gek genoeg wel fijn om te horen. Het geeft de zieke het gevoel dat de wereld nog gewoon doordraait tijdens de ziekte. Dat de wereld niet enkel nog bestaat uit medische behandelingen. Dat die wereld op diegene wacht, totdat deze na de ziekte het dagelijks leven weer oppakt. En dat geeft een gerust gevoel. Zeker doen dus, en het is wat we al eerder zeiden: doe wat je altijd deed, vertel jouw verhalen.
Hoe speciaal laat jij de zieke zich voelen?
Je denkt misschien: ‘heel speciaal!’. Maar interesse en aandacht is iets anders dan iemand overstelpen met woorden, cadeaus en aandacht. Iemand die voorheen normaal door het leven ging zonder overdreven aandacht te zoeken voelt zich door het ziek zijn toch al anders en speciaal. Maar speciaal op een rare manier. Ga jij daar nog enorm overheen, dan wordt dat gevoel alleen nog maar meer. Eigenlijk moet jouw gevoel voor hem/haar enkel bevestigen zoals jullie relatie al was. Attent zijn en iets voor een ander willen doen, ook als iemand zo ziek is en iets heeft wat jij eigenlijk best eng vindt. Het is goed om te zeggen dat je iets voor de zieke wilt doen. Maar overdrijf niet door te zeggen dat je aan komt rennen zodra de zieke een kik geeft. Dat kun je ten eerste niet waarmaken, en ten tweede is het niet gezond om zo met elkaar om te gaan. De zieke kan ook kijken of die zelf een kopje thee kan maken. Is hij echt heel ziek en gaat dat niet, dan kunnen er meer mensen ingeschakeld worden om gedeeltelijk de zorg op zich te nemen. Jij kunt dat in je eentje toch niet allemaal regelen.
Ervaringen van andere ziektegevallen
Iedereen kent wel een verhaal over iemand met dezelfde ziekte, het ziekteproces en het al dan niet overleven van de zieke. De patiënt zit meestal niet te wachten op die verhalen althans niet op de verhalen die niet goed aflopen. Weet je een geval van een positieve afloop dan kun je de zieke ook eerst vragen of die zo’n verhaal wel wil horen. Toen ik zelf ziek was wilde ik enkel verhalen horen over mensen waar het goed afliep. Daarnaast werden al die verhalen gauw teveel van het goede. Af en toe een anekdote was goed om te horen, maar teveel zeker niet. Daarnaast vond ik de verhalen enkel fijn van mensen die exact dezelfde ziekte hadden gehad als ik.
Genezing, prognose
Je wilt vast weten of de zieke weer beter gaat worden en wat de prognose is. Maar daarnaar vragen kun je beter niet doen. De zieke komt daar in het gesprek misschien wel op, en als dat niet zo is, laat het dan zo. Ga ook geen oordeel geven over behandelingen of de behandelend arts. Heb je het idee dat dingen echt de verkeerde kant opgaan, dan kun je hooguit iets in een vraagvorm stellen “Heb je nog overwogen om je niet in een streekziekenhuis te laten behandelen, maar over te stappen naar een gespecialiseerd ziekenhuis?”. Sta je heel dichtbij de zieke zoals broer/zus of ouder/kind, of hechte vriend(in) dan kun je een gerichter advies overwegen. Realiseer je dat misschien meer mensen met goedbedoelde adviezen je al voor zijn geweest. Misschien is het de zieke al meer dan genoeg en kan die geen advies meer horen. Houd daar rekening mee.
Wat schrijf ik dan op een kaart
Nu je je wat beter kunt inleven in de zieke is het ook wat makkelijker om iets te schrijven, bijvoorbeeld:
dat je geschrokken bent van het bericht
dat je het heel erg vindt en dat je meeleeft
dat je graag iets wilt doen om te helpen
evt. dat je binnenkort even belt en dat de zieke jou ook kan bellen
dat je benieuwd bent hoe het nu gaat
dat je de zieke sterkte en succes wenst
Schrijf dus niet:
de vraag of de zieke beter wordt of dat het niet meer goedkomt (lees: dat de zieke doodgaat)
dat het allemaal vast mee gaat vallen -dat weet je niet-
dat je zeker weet dat het goed gaat komen -ook dat weet je niet-
Iets doen is beter dan niets doen, ook in deze situatie!
